Unexpected Event

Giriş : Geçmişten günümüze kadar varlıklarını sürdüren ve bundan sonra da sürdürecek, yeryüzünde ve yeraltında bir çok doğal afet meydana gelmektedir. Deprem de bu doğal afetlerin  başında gelen bir doğal afettir. Peki deprem nedir? Yer kabuğunun çeşitli kırılmalar dolayısı ile hareket etmesi veya çökmesi sonucunda dalgalar oluşturması ve bu dalgaların ulaştığı bölgelerin hafif veya yüksek şiddette sarsılarak, yıkımlar oluşturması, deprem olarak tanımlanabilir. Gerçekleşen depremlerin büyük bir kısmı, can ve mal kaybı ile sonuçlanmasa da, tarihte deprem afeti yüzünden milyonlarca insanın öldüğü ve büyük mal kayıplarının olduğu bilinmektedir. Bu yüzden  insanlar depremde oluşabilecek hasarları en aza indirebilmek için ellerinden geleni yapmalılar. 

Meydana gelen bir depremde sadece deprem anı değil depremden sonraki saatler de çok önemlidir özellikle de ilk 72 saat (Resim 1). Deprem gibi büyük afetler sonrası bina hasar tespit çalışmaları yapılmalı ve yapıların hasar alıp almadığı kontrol edilip incelenmeli. İlk bakılması gereken binalardan biri de hastanelerdir çünkü depremde insanların başına ölümler, yaralanmalar meydana gelebilir. Hastanelerin ve hastaların güvenliği için depremden sonra hastane içindeki müdahale ile ilgili planlamalar ve çalışmalar yapılmalı. 

Hastanelerde ki deprem riskinin yüksek olması bazen hastane yapım standartlarında ki eksikliğe bağlı olabiliyor. Bu deprem riskini azaltmak için eski binaları yıkıp yeni binalar yapmakla olmuyor. Yık Yap Yenile süreci oldukça yaygın bir süreç görünüyor olsa da bazen deprem riskine karşı yeterli olmayabiliyor. Bunun en büyük örneğini Kaliforniya da ki  Olive View Hastanesinde (resim 2) görebiliriz, yeni olmasına rağmen depreme karşı yeterli olamadı. Kısacası depremi meydana getirecek kaynaklar olarak “Diri Kırık“ tespiti, kırıkların neden olabileceği  “Deprem Büyüklüğü “ tayini ve sonuç olarak bir kırılma ile yayılacak deprem dalgalarını zeminde ki “Maksimum Yer İvme“ gibi birbiriyle bağlı olan jeofizik tehlike parametreleri doğru bir şekilde öngörülüp tespit edilmeli.

Depremlerde ki, deprem büyüklükleri arttıkça meydana gelecek olan kırıklar da büyük olacaktır (resim 3). Örneğin 5 büyüklüğünde ve 8 büyüklüğünde ki depremlerin oluşturdukları kırıklar aynı değildir, aralarında çok büyük farklar vardır. Bu depremlerde büyüklükler için çıkan enerji farklarını deprem hesap makineleriyle ölçebiliriz.  Depremin  kırık boyu da değişir yani uzun kırıklar ana fayları boyunca kısa kırıklar ise tali faylarında gözlenir ve biz ana fay boyunca meydana gelen depremin bir istasyonda kayıt edilen sesi ile tali fay boyunca meydana gelen depremin kayıt edilen seslerini dinleyip aralarındaki farkı gözlemleyebiliriz. Ayrıca deprem kırılma süresi ile birlikte frekanslar da değişir. Kırık boyuna bağlı olarak deprem kırıklarını yerleşimi ve frekans farkları arasındaki farkları da gözlemleyebiliriz. 

2019 yılından sonra zemin değerleri bölgesel olmaktan çıkıp noktasal olma yönünde oldukça önemli bir adım attı. Çünkü noktasal ile bölgesel arasında çok büyük bir fark vardır yani bazen çok iyi ve sağlıklı bir zeminin hemen yanında çok kötü bir zemin bulunabilir (resim 4). İnsanlar için asıl önemli olan binadır, binalardan önce ise zemin gelir. Bu noktasal değerler sayesinde bizler bir zeminin kaldıracağı kapasiteye göre bina tasarımlarımızı ve binalarımızı yapabiliriz . Böylece bir deprem anında zeminin sağlıklı olacağından korku ve endişe de duymayız. 

Deprem tehlike haritaları bizler için çok önemlidir bazen bu haritaların takibiyle bile tehlikelerden kurtulabiliriz (resim 5). Yer yüzünde deprem tehlike durumu sürekli olarak değişkenlik gösteriyor ve bu depremler meydana geldikleri sırada yakın mesafeden uzak mesafeye kadar bile deprem tehlike durumunu etkiliyor. Deprem tehlike haritaları  jeofizik , jeolojik , sismolojik verilerinin tamamlılığı ile elde edilen haritalardır. Bazen eksik verilerden kaynaklı olarak eksik bilgilendirmeler olsa da genel olarak her zaman doğrudurlar. Bu yüzden de takip edilmeleri bizim için oldukça önemlidir. 

Depremlerde ki tehlike ve risk aynı şeyi ifade etmezler. Riskin kelime anlamı kayıp demek yani yıkılan, hasar alan bina sayısı, ölen veya yaralanan insan sayısı, kısacası kayıp ve zararlardır. Zarar görecek olan varlıkların olduğu yerlerde depremler risk oluşturmaktadır aksi durumda tehlike olarak kalır. Örnek olarak Ay da veya Marsta meydana gelen depremler sadece tehlike oluşur risk oluşamaz çünkü orda o depremi hissedecek insanlar, yıkılacak binalar yoktur. Fakat dünyada meydana gelen depremler hem tehlike hem de risk oluşturur.  Dünya da bir sürü insan bir sürü yapı bulunduğu için etkilenebilirlik ve hasar görebilirdik kavramları meydana geldiği için risk oluşur (resim 6 ).

Yakın  bir tarihte, 23 Kasım 2022 de Merkez üssü Düzce Gökkaya da 6.1 büyüklüğünde bir deprem meydana gelmiştir (resim 7). Bu deprem Düzce de olsa da Türkiye'nin bazı illerinde çok fazla hissedilmiştir. Bu kadar çok hissedilmesinin nedeni ise depreme karşı olan hazırlıksız olarak açıklanabilir. Depreme karşı hazırlık, aslında beklenen deprem tehlikesinin binalarda neden olacağı şiddeti azaltmak şekilde yenileme ve dönüşüm çalışmalarının yapılması gerektiği bir hazırlık olarak ifade edilir. Yani, Düzce'nin bu hazırlıksızlığı nedeniyle bu kadar çok hissedilmiştir. Hatta Düzce merkezli 1999 yılında deprem yönetmeliklerine göre yenilenen binalarda yıkıma ya da hasara neden olacak hasar gözlenmemiş fakat 1999 öncesi yapılan eski binalarda oldukça büyük hasarların meydana geldiği gözlemlenmiş ve rapor edilmiştir. 

Sonuç: Sonuç olarak maalesef ki depremler doğal afetlerdir, halen dünya genelinde baş göstermektedir  ve çok kötü sonuçlara yol açmaktadır. Her ülkede de bu afetin olumsuz tesirleri fazlası ile görülmüştür. Biz insanlar olarak oluşan depremleri asla durduramayınca ya da karşı çıkamayız ama oluşabilecek hasarları minimuma indirmek bizim elimizde. Tüm ülkelerin her an depreme karşı hazırlıklı olmalı. Bunun için de tabi ki de sağlam zeminler de sağlam binalar ve yapılar yapılmalıdır. Çünkü bu yapılar sayesinde can ve mal kayıplarını minimuma indirmek mümkün olacaktır. Unutmamalıyız ki depremin acılarını sadece depremi yaşayanlar değil herkes hisseder o yüzden de hem toplum hem de birey olarak elimizden gelen her şeyi yapmalıyız.

Anahtar kelimeler: Deprem, Deprem Haritası, Tehlike, Risk, Kırıklar, Ana fay, Tali fay, Frekans, Bölgesel, Noktasal, Düzce 

Şekil açıklamaları ve kaynakçalar : 

Resim 1:  https://t24.com.tr/amp/haber/istanbul-icin-deprem-senaryolari-risk-hangi-ilcede-en-yuksek-hasarin-boyutu-ne-olacak,835567

Resim 2: https://megainsaatvemimarlik.wordpress.com/2009/10/07/61/

Olive view hastanesi yeni olmasına rağmen yıkıldı. 

Resim 3: https://www.yenisafak.com/amphtml/gundem/son-depremlerden-sonra-onemli-uyari-geldi-marmara-denizindeki-fay-hattinda-her-an-7nin-uzerinde-deprem-olabilir-3546906

Deprem anında meydana gelen kırıklar . 

Resim 4: https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgV50pgeN6FS4_3NlS3QtSDnpt8fN7PU79D5juZoRrmhPbGTDNL1F6_yVEm32W0qLGTCTmbiyeW4EgwYS0yX4-YhlJTJ7XhA7WlnAYWqpTf28DXfW72h538o_OAh81v2Mb5ImN04gK3aPcR_QABUJta6y9E0UuaddqK6I-gN5KnWUs6O7rxFbW9XM1W/s2136/Slayt16.JPG

Resim 5 : https://m.haberturk.com/bircok-ilin-deprem-tehlikesi-degeri-degisti-2411101-amp

Resim 6: https://www.istanbulgercegi.com/8-martta-ay-marsla-carpismayacak_16614.html?part=haberler&section=8-martta-ay-marsla-carpismayacak_16614&page=&srch=

Resim 7: https://www.cumhuriyet.com.tr/amp/turkiye/son-dakika-bakan-kurum-deprem-sonrasi-hasarli-ev-sayisini-acikladi-2006333